KILIMO

KILIMO  CHA UFUTA

 

Ufuta (sesamum indicum)ni zao linalolimwa kwa wingi katika mikoa ya Lindi, Mtwara, Ruvuma, Pwani, Morogoro, Dodoma, Tanga na ukanda wa chini katika mikoa ya Rukwa na Mbeya. Zao hili hulimwa kwa ajili ya chakula na biashara. Mbegu za zao hili huwa na wastani wa mafuta kiasi cha asilimia 45.

  MAMBO YA KUZINGATIA WA KATI WA KUZALISHA MBEGU •
 Chagua aina ya mbegu inayotoa mazao mengi na bora, inayovumilia mashambulizi ya magonjwa na wadudu, inayokomaa mapema na kutoa mafuta mengi.
 • Chagua mbegu inayokomaa kwa pamoja ili kurahisisha uvunaji na pia kuepuka upotevu wa zao shambani. • Aina nyeupe ya mbegu ya ufuta hupendelewa zaidi kuliko aina nyeusi.

UPANDAJI
Panda mbegu nusu inchi chini ya udongo, inchi sita umbali wa mbegu na mbegu na futi mbili nafasi ya msitari na msitari, kabla ya kupanda hakikisha ardhi imelowana vya kutosha na upande mbegu masaa mawili au matatu baadae

  MBOLEA
Ufuta unahitaji rutuba ya kutosha ili kutoa mazao bora. Katika kudumisha rutuba ya udongo, tumia kilimo cha mzunguko wa mazao au weka mbolea za asili pale inapobidi.

  PALIZI
Dhibiti magugu kwa kupalilia ili kuruhusu ufuta kutumia vizuri unyevu na virutubishi. Magugu mengine huwa ni maficho ya wadudu waharibifu wa zao la ufuta.

  MAGONJWA NA WADUDU
Ufuta hushambuliwa na magonjwa na wadudu mbalimbali ambao huweza kusababisha upungufu na ubora wa mazao. Hivyo kagua shamba mara kwa mara hasa kwenye maua na mapodo ili kuona dalili za mashambulizi. Endapo kuna dalili zamashambulizi, chukua tahadhari mapema kabla ya uharibifu mkubwa haujatokea.

  MAANDALIZI KABLA YA KUVUNAKAGUA SHAMBA
• Kagua shamba kuona kama ufuta umekomaa. • Ufuta hukomaa, kati ya miezi mitatu na minne tangu kupanda kutegemea aina.
 • Aina ya ufuta usiokuwa na matawi hukomaa mapema kuliko ile yenye matawi.
 • Ni muhimu kuwahi kuvuna ili kuepuka ufuta kupukutikia shambani.

  DALILI ZA KUKOMAA UFUTA SHAMBANI
• Kwa kawaida majani hubadilika rangi kutoka kijani na kuwa ya manjano na hatimaye kudondoka.
 • Mashina hubadilika rangi kutoka kijani na kuwa ya kahawia.

  VIFAA VYA KUVUNIA
• Kamba
• Siko
 • Panga

  VIFAA VYA KUKAUSHIA
• Sehemu ya kukaushia yenye Sakafu ya saruji
• Maturubai
• Sakafu safi
  USAFIRI
• Mikokoteni
• Matela ya matrekta
 • Magari

  KUVUNA
• Vuna ufuta mapema kabla mapodo kukomaa sana na kuanza kupasuka na kuachia punje.Mapodo ya ufuta yaliyokomaa sana yakiguswa au kutikiswa na upepo hupasuka na kuachia mbegu, hali inayosababisha upotevu mkubwa.
 • Mbegu za ufuta ni ndogo na zikidondoka chini ni vigumu kuziokota. Vilevile mbegu zilizodondoka ni vigumu kuzitenganisha na uchafu.
• Uvunaji wa ufuta huhusisha ukataji wa mimea yenye mapodo kwa kutumia vyombo vya mkono kama panga kwa kukata mashina.
• Kwa aina za ufuta zenye mapodo yanayopasuka, uvunaji ufanyike wakati mimea bado ni kijani ili kuepuka upotevu wa mbegu.
 • Aidha uvunaji ufanyike wakati hakuna upepo wala jua kali.
 • Baada ya kukata mashina yafunge katika mizigo midogo na kuweka katika vyombo vya kusafirisha kama vile mikokoteni, matela au magari hadi sehemu ya kukaushia.
• Panga mizigo midogo kwa kusimamisha katika malundo madogo yasiyozidi mizigo minane kwenye sehemu safi za kukaushia.

  KUKAUSHA
Mapodo ya ufuta hukaushwa yakiwa yamefungwa katika vitita. Vitita huwekwa kwa kuegeshwa kwenye fremu ya kukaushia kwa muda wa wiki mbili hadi tatu kutegemea hali ya hewa. Fremu hii huwekwa juu ya turubai au sakafu ili kuzuia upotevu wa punje kutokana na kupasuka kwa mapodo.

  KUPURA
Upuraji hufanyika kwenye turubai, mkeka au kwenye sakafu safi.
 • Vitita hupigwa taratibu kwa kutumia mti au hutikiswa vikiwa vimegeuzwa vichwa chini ili kuruhusu punje za ufuta kudondoka kwenye sakafu safi au turubai.

  KUPEPETA NA KUPEMBUA
Kupepeta na kupembua hufanywa ili kuondoa takataka kama vile mawe, vipande vya mapodo,vijiti na vumbi.Njia bora ya kupepeta na kupembua ni kwa kutumia mikono.
• Ufuta huwekwa kwenye vyombo kama vile ungo kwa kiasi cha kilo mbili hadi tatu. Ufuta hurushwa hewani kwa kasi ndogo na takataka nyepesi huchukuliwa na upepo. Zile nzito huondolewa kwa mikono.

  KUFUNGASHA
Mbegu za ufuta zilizo safi huwekwa kwenye vifungashio kama vile magunia madogo ya aina ya juti ya ujazo wa kilo 50.
 • Fungasha mbegu za ufuta kwenye magunia yenye uzito usiozidi kilo 50. Kabla ya kufungasha hakikisha mbegu zimekauka hadi kufikia unyevu wa asilimia 10.

  KUHIFADHI
• Panga magunia ya ufuta juu ya chaga.
• Panga kwa kupishanisha ili kuruhusu mzunguko wa hewa kati ya magunia.

  KUSINDIKA MBEGU ZA UFUTA
Ufuta husindikwa kupata bidhaa ya mafuta ambayo hutumika katika mapishi mbalimbali. Mafuta hukamuliwa kwa kutumia njia za asili na kwa kutumia mashine. Njia za asili zina ufanisi mdogo ukilinganisha na zile za kukamua kwa mashine, hivyo ni vyema kutumia mashine. Kuna mashine za aina mbili zinazotumika kukamua mafuta; mashine za mkono na zile zinazoendeshwa kwa injini au mota ya umeme. Mashine za mikono zinazotumika zaidi hapa nchini ni za aina ya daraja (Bridge press) na Ram.

  KUKAMUA KWA MASHINE YA DARAJA
Mashine ya daraja ni moja ya mashine za kisasa zinazoweza kukamua mafuta ya ufuta. Mashine hizi huendeshwa kwa mikono na zina uwezo wa kukamua mafuta kwa asilimia 68 hadi 72. Inaweza kukamua kilo 25 za ufuta kwa saa moja. Ili kupata ufanisi mzuri wa mashine hii, ni muhimu ufuta uwe na unyevu wa kati ya asilimia 11 na 13. Iwapo unyevu utakuwa chini ya kiwango hicho inashauriwa kunyunyizi maji kwenye ufuta kabla ya kukamua.


  VIFAA VYA KUKAMULIA MAFUTA
• Mashine ya daraja
• Sufuria • Vifungashio
 • Mifuko midogo ya nguo au viroba vyenye upana wa sentimita 20 na urefu wa sentimita 20.
 • Chombo cha kukinga mafuta.
 • Chujio safi
• Lebo
 • Lakiri Malighafi
• Mbegu za ufuta safi
 • Maji safi

  UKAMUAJI MAFUTA
• Nyunyuzia maji kidogo kwenye ufuta ili kuongeza unyevu kufikia asilimia 11 hadi 13. Mafuta hutoka vizuri kwenye kiwango hicho cha unyevu.
 • Jaza ufuta kwenye vifuko vya nguo au viroba
• Vipange vifuko hivyo kwenye silinda na kuanza kuzungusha mhimili hadi mafuta yaanze kutoka kupitia matundu ya silinda.
• Acha kwa muda mafuta yaendelee kutoka kisha endelea kuzungusha mhimili hadi mafuta yaishe. Mhimili ukiacha kuzunguka ni dalili kuwa mafuta yamekwisha.
 • Kusanya mafuta, chuja na fungasha kwenye chupa safi zilizochemshwa. Hakikisha chupa ni kavu na zina mifuniko.
• Weka lebo na lakiri
• Hifadhi mahali pakavu na pasipo na mwanga mkali.

  MASHINE YA RAM
Mashine ya Ram ina uwezo wa kusindika kilo 7 za mbegu za ufuta kwa ufanisi wa asilimia 57%.Aina ya Ram (BP-30) ina uwezo wa kukamua lita 20 za mafuta kwa siku.

  VIFAA
• Ndoo
• Mashine ya Ram
• Kichujio au kitmbaa safi
• Vifungashio safi

  UKAMUAJI
• Anika mbegu za ufuta juani kwa kuzitandaza kwenye mabati ili zipate joto la kutosha.
• Lengo la kuanika mbegu juani ni kurahisisha ukamuaji wa mafuta.
• Jaza mbegu za ufuta kwenye mpare wa kulishia
• Funga wenzozuia (HANDLE)ili mbegu za ufuta zisitoke.
• Nyanyua wenzozuia mpaka juu ili kuruhusu mbegu za ufuta kuingia kwenye silinda.
• Shusha wenzozuia chini ili kuruhusu pistoni kusukuma mbegu za ufuta ziingie ndani ya eneo la shindilio
. • Nyanyua tena wenzozuia mpaka juu na kushusha na wakati huohuo ukiendelea kujaza mbegu za ufuta kwenye mpare wa kulishia. Wenzoinua ukiwa mzito ni dalili kuwa msukumo wa kutosha umejengeka. Msukumo huo utasababisha mafuta kutoka.
• Mafuta yanapoanza kutoka legeza wenzozuia ili kuruhusu mashudu kutoka.
 • Chuja na hifadhi mafuta kwenye vyombo safi vyenye mifuniko vilivyochemshwa.

MASHINE ZA MOTA YA UMEME
Kwa wale wanaohitaji mashine za kukamulia mafuta zinazotumia mota za umeme wakiwa Dar es salaam wafike mtaa wa Nkuruma karibu na clock tower, pale kuna maduka kadhaa yanayouza mashine na zana mbalimbali za kilimo 

KILIMO   CHA  KITUNGUU   MAJI

 

 
Unaweza kuuza mara moja au kuhifadhi
UTANGULIZI
Vitunguu maji hulimwa kama zao la biashara katika sehemu nyingi
duniani zenye hali ya hewa ya ubaridi wastani. Zao hili lina wapatia
watu shughuli za kufanya na hivyo kuwapatia kipato kuanzia kwenye
nyanja za uzalishaji hadi kwenye matumizi. Nchini Tanzania,
vitunguu maji hulimwa kwenye mikoa ya Iringa wilaya ya Kilolo
mpakani mwa mkoa wa Morogoro na kwenye maeneo ya mto Ruaha,
mkoani Arusha sehemu za Mang’ora na Babati, Kilimanjaro, na
Morogoro wilayani Kilosa sehemu za Lumuma na Malolo na baadhi
ya sehemu za Mkoa wa Singida.
Hali ya Udongo
Vitunguu maji huhitaji udongo wenye rutuba, usiopasuka,
usiotuamisha maji na wenye mboji ya kutosha. Hali ya udongo katika
kipimo cha pH iwe kati ya 6.0 na 7.0.
Hali ya hewa
Hali ya hewa ifaayo ni ile ya ubaridi wastani. Joto linalohitajika ni
kati ya nyuzi joto 13 hadi 24°C ingawa kwa miche iliyoko kwenye
kitalu joto zuri ni la nyuzi 20 hadi 25°C. Joto la juu hufanikisha
utengenezaji wa kitunguu na ukaukaji.
Aina ya Vitunguu maji
Kuna aina nyingi ya vitunguu maji. Aina hizi zinaweza
kutofautishwa kulingana na:
(i) rangi ya ganda la nje la kitunguu kilichoishavunwa;
(ii) radha (utamu au ukali) wa kitunguu chenyewe;
(iii) mahitaji ya mwanga katika uzaaji: kuna aina yenye kuhitaji
siku fupi (mwanga wa saa 10 hadi 12 kwa siku) na aina
ihitajio siku ndefu (saa 13 hadi 14 za mwanga kwa siku) ili
kuweza kuweka kitunguu. Aina ya kwanza ndiyo ilimwayo
katika nchi za tropic.
Aina Siku za
kukomaa
Umbile
la
kitunguu
Rangi ya
ganda
Rangi ya
ndani
Red
Creole 150 Nusu
bapa Nyekundu Nyekundu -
kahawia
Red
Bombay 160 Duara Nyekundu
angavu
Nyeupe -
kahawia
Texas
Grano 165 Duara Njano
(Kaki) Nyeupe
Uoteshaji miche na Upandaji
Vitunguu maji huoteshwa zaidi kwa kutumia mbegu kwenye kitalu
na kisha kupandikizwa shambani. Kiasi cha kilo 3.5 cha mbegu hutoa
miche ya kutosha kupandikiza eneo la hekta moja ya shamba.
Kusiha mbegu kwenye kitalu
Mbegu zinasiwa kwenye kitalu kilichoandaliwa vizuri. Mbegu
hupandwa kwenye kina cha sentimita moja kwa kumiminwa polepole
kwenye mistari/mifereji iliyoandaliwa vizuri. Kisha mbegu hufukiwa
kwa kunyunyizia udongo juu ya mbegu zilizoko kwenye mifereji.
Mbegu huota baada ya siku 7 hadi 10. Lakini hii hutegemeana na hali
ya hewa. Kwani mbegu huweza kuechelewa kuota hadi mpaka siku
21 udongo unapokuwa wa baridi. Hali ya hewa ikiwa nzuri, mbegu
uota mapema zaidi, hata ndani ya siku 4.
Kupandikiza vitunguu shambani
Miche hupandikizwa inapokuwa na urefu wa sentimita 15 na unene
1/2 au 3/4 ya penseli kwenye shina. Miche hii huwa imetimiza umri
kati ya wiki 7 hadi 9 kulingana na matunzo. Miche inapandikizwa
kwenye nafasi ya upana wa sentimita 20 hadi 30 na nafasi ndani ya
mstari ni sentimita 10 hadi 15.
Kuandaa shamba
Kabla ya kupandikiza udongo utifuliwe vizuri na majani yaondolewe
kabisa. Kisha matuta au majaruba hutengenezwa ili kurahisisha
umwagiliaji.
Mbolea
Vitunguu maji vinamahitaji makubwa ya rutuba ya udongo. Hukua
vizuri vinapopata samadi ya kutosha kiasi cha tani 25 hadi 40. Kwa
hekta. Mbolea isambazwe shambani baada ya kupandikiza, lakini ni
vizuri zaidi kama ikichanganywa kwenye udongo kabla ya
kupandikiza. Kwa kuzingatia mazao ya tani 18 kwa hekta, vitunguu
huchukua kutoka katika udongo, kiasi cha wastani wa kilo 66, 11 na
70 za virutubisho aina ya Nitrojeni, Fosiforasi na Potasiam.
Hivyo kiasi cha mbolea kinachopendekezwa ni kilo 450 hadi 565 za
mbolea ya NPK (10-10-20) kwa hekta. Mbolea huwekwa siku 7 hadi
10 kabla ya kupandikiza. Kisha, inapendekezwa kuweka kiasi cha
kilo 13 hadi 18 za Nitrojeni baada ya wiki tatu hadi nne, ili kuongeza
ukuaji wa mimea. Upungufu wa kirutubisho cha Nitrojeni
unaharakisha ukomaaji na unapunguza ukubwa wa kitunguu.
Kirutubisho hiki kikizidi kupita kiasi huongeza ukubwa wa kitunguu
na unene wa shingo ya kitunguu, tabia ambayo upunguza ubora.
Umwagiliaji:
Umwagiliaji mzuri unahitajika ili kupata vitunguu bora. Umwagiliaji
wa maji yanayokwenda chini kiasi cha sentimeta moja au zaidi kwa
wiki ni mzuri kwa kupata vitunguu vikubwa. Epuka umwagiliaji
kupita kiasi au pungufu kwani hali hii huweza kusababisha
mipasuko.
Udhibiti wa magugu
Ukuaji na mavuno yanaathirika sana endapo magugu hayatadhibitiwa
mapema. Magugu yanadhibitiwa kwa kutumia madawa ama jembe
dogo la mkono. Wakati mwingine ni mchanganyiko wa madawa,
jembe la mkono na kungolea kwa mkono.
Udhibiti wa magonjwa
1. Ugonjwa wa doa la pinki (Purple blotch)
Uanza kama doa dogo linalozama ndani ya jani na kisha
linaongezeka ukubwa na kufanya rangi ya pinki. Kiini cha ugonjwa
huu huanzia kwenye mbegu na pia hubaki kwenye maozo ya majani
ya vitunguu. Aina ya Red Creole inaonyesha kutoshambuliwa sana
na ugonjwa huu.
Ugonjwa wa doa la pinki
Kuoza kwa kitunguu
Mbinu za kudhibiti ugonjwa huu ni kuendesha mzunguko (crop
rotation) wa muda mrefu wa mazao pamoja na kuzuia kutuama kwa
maji shambani. Kupunguza msongamano wa mazao shambani na
matumizi ya mbolea zenye calcium, phosphate and potassium
hupunguza kuenea kwa ugonjwa huu. Kwa upande mwingine,
matumizi ya mbolea ya nitrojeni kwa wingi au kwa kiasi pungufu
uongeza mlipuko wa magonjwa. Viatilifu kama vile Mancozeb
hutumika kuzuia mashmbulizi ya ugonjwa huu.
2. Ukungu wa unga (powdery mildew) na wa chini (Downy
mildew)
Magonjwa haya hushambulia majani ya mimea shamabani na hata
miche michanga. Kwenye majani kunaonekana vidoa vyeupe hasa
kwenye majani makuu ya mimea michanga. Ukungu mweupe
unatokea na kuongezeka kwa haraka kwenye sehemu au nyakati za
baridi. Viini huishi kwenye mabaki ya mimea ya vitunguu na huweza
kupeperushwa mbali na upepo. Kwenye mimea michanga ugonjwa
unaweza kudhibitiwa na madawa kama mancozeb.
3. Kuoza kwa vitunguu (bulb rots)
Hali hii inaweza kutokea shambani au wakati wa hifadhi ghalani.
Ugonjwa huu ni hatari zaidi kwenye sehemu za joto na zenye
kutuamisha maji. Ni vyema kuhakikisha kwamba shambani hakuna
hali ya kutuamisha maji na pia kwenye ghala kunakuwa na hali nzuri
ya mzuunguko wa hewa.
Udhibiti wa wadudu
Utitiri wa vitunguu (Onion thrips), Funza wa vitunguu (Onion
maggots) na Minyoo wa vitunguu (Onion wireworms) ni miongoni
mwa wadudu wasumbufu kwenye zao la kitunguu.
1. Utitiri wa vitunguu (Onion thrips)
Hawa ni wadudu wadogodogo sana ambao hula kwa kukwaruza juu
ya jani na kunyonya majimaji ya kwenye mmea. Hali husababisha
kutoka kwa mikwaruzo meupe kwenye majani ya vitunguu.
Mashambulizi yakizidi majani huanguka na kunyauka. Ukubwa wa
vitunguu hupungua. Hili ni tatizo kubwa zaidi hasa wakati wa ukame
kuliko wakati wa unyevu.
Utitiri wa vitunguu Madhara ya utitiri
2. Bungua weupe (White grub)
Huyu ni aina ya funza mkubwa. Hutaga mayai yake kwenye uozo wa
majani na samadi na hivyo mashamba ya vitunguu yaliyoko karibu
au kwenye maeneo ya jinsi hiyo huwa kwenye hatari zaidi.
Hushambulia mizizi na kusababisha kukauka kwa mimea. Kutifulia
shamba na kuwaweka wazi wadudu hawa kunapunguza idadi yao.

KILIMO   CHA  ALIZETI

Utangulizi
Alizeti ni zao mojawapo kati ya mazao muhimu yanayotoa mbegu za mafuta. Hutoa mafuta kati ya asilimia
40 – 45 na mashudu yake ni chakula cha mifugo. Alizeti huvumilia ukame na hulimwa kwa ajili ya biashara
na matumizi ya nyumbani. Wakulima huvuna kiasi kidogo, kati ya gunia 3 – 5 kwa hekta. Hivyo kwa
mavuno mengi na bora, mkulima anashauriwa kuzingatia mambo yafuatayo:-
Kuandaa Shamba
Unashauriwa kutayarisha shamba lako mapema kwa kukatua ardhi na kulainisha vizuri. Samadi yaweza
kuchanganywa vizuri na udongo wakati wa kuandaa shamba.
Wakati wa Kupanda
Upandaji wa alizeti hutegemea sana hali ya hewa ya eneo husika.
Maeneo yenye mvua nyingi alizeti huanza kupandwa mwishoni mwa mwezi Januari mpaka katikati ya
mwezi Februari.
Maeneo yenye mvua kidogo alizeti hupandwa mwezi Desemba hadi Januari.
Kiasi cha mbegu na upandaji
Kiasi cha kilo 3 – 4 za mbegu zinatosha kupanda eneo la ekari moja.
Panda mbegu 3 – 4 katika kila shimo moja kwa nafasi ya sentimita 75 kutoka mstari hadi mstari na sentimita
30 kutoka shimo hadi shimo. Shimo la mbegu liwe na kina cha sentimita 2.5 – 5.
Wiki mbili baada ya kuota, punguza miche katika kila shimo na kubakiza mche mmoja.
Kiasi cha mbolea
Mbolea zinazofaa kwa kilimo cha alizeti ni zile za kupandia na kukuzia hasa kwenye maeneo yasiyo na
rutuba.
Wakati wa kupanda tumia nusu mfuko kwa ekari moja ya mbolea ya kupandia na mfuko mmoja kwa ekari
moja ya mbolea ya kukuzia kwa kuigawa mbolea hiyo mara mbili. Nusu ya kwanza iwekwe wakati wa
kupanda na nusu ya pili iwekwe wiki mbili baadaye.
Wakati wa kuweka mbolea angalia isigusane na mbegu au mche wa alizeti kwani huunguza.
Palizi
Alizeti hukua taratibu katika wiki chache za mwanzo. Hivyo unashauriwa kupalilia mapema ili kupunguza
hasara. Katika maeneo yaliyo na magugu machache, palizi moja tu inatosha. Vile vile maeneo yenye upepo
mkali, wakati wa kupalilia inulia matuta ili kuzuia kuanguka.
Wanyama na wadudu
Ndege
Alizeti hushambuliwa sana na ndege ambao huweza kuteketeza hadi asilimia 50 ya mazao shambani.
Kuzuia
- Usipande alizeti karibu na msitu/pori
- Vuna mapema mazao yako mara tu kichwa kinapobadilika rangi na kuwa manjano
- Panda alizeti kwa wingi katika shamba moja
- Amia ndege kwa mutumia sanamu, makopo na ua kuweka watu ingawa ni gharama.
Funza wa vitumba (American bollworm)
Funza huyu hutoboa mbegu changa kuanzia mara tu vitumba vya maua vikifunguka mpaka karibu na
kukomaa kwa mbegu.
Kuzuia:
- Tumia dawa yo yote ya kuulia wadudu inayopatikana katika eneo lako.
Magonjwa
Alizeti hushambuliwa na magonjwa yakiwemo madoa ya majani, kutu, kuoza kwa mizizi, shina, kichwa na
kushambuliwa na virusi.
Kuzuia:
- Tumia kilimo cha mzunguko wa mazao
- Panda mbegu safi zilizothibitishwa na wataalamu
- Choma masalia ya msimu uliopita
Uvunaji
Unashauriwa kuvuna alizeti mara tu inapokomaa ili kupunguza hasara ya kushambuliwa na ndege. Alizeti
iliyokomaa kichwa hubadilika rangi toka kijani kibichi na kuwa njano. Kata vichwa na kuvianika juani ili
vikauke vizuri.
Piga piga vichwa ili kutoa mbegu za alizeti, kisha upepete na kuendelea kuzianika ili zikauke vizuri.
Utafiti unaonyesha kuwa mkulima anaweza kupata magunia kati ya 10 -12 kutoka katika ekari moja.

 

 

KILIMO   CHA  TIKITI  MAJI

 

Mahitaji
Shamba la eka 5
Mbegu
Gharama za uendeshaji wa shamba

Matikiti maji aina ya Sugar baby yanachukua siku 60 toka kupandwa hadi kuvuna na kwa mwaka unaweza kulima mara 4 .

Nafasi ya shimbo moja kwenda lingine  ni 2mx2m na kila shimo unatakiwa kuweka  mbegu 2 ambazo zinazaa matunda 2 - 3  ambayo wakati wa mavuno hukupatia matunda 4 - 6

Hivyo kwa spacing hiyo napata mashimo 1000-1200

Idadi ya matunda 
Mashimo x Matunda kwa shimo x ekari 1,000 x 5 x 5 = 25,000

Mapato
Wastani wa shilingi 500 kwa tikiti x idadi ya matikiti kwa eneo la ekari 5 25,000 x 500 = 12,500,000

Mapato kwa mwaka
12,500,000 x 4 = 50,000,000

Gharama za uendeshaji wa shamba ni Tsh 25,000,000

 

 

 

 

 

 

WAZO  LA  PILI

Tikiti maji ni mboga/tunda linalolimwa hasa katika maeneo ya joto lenye kiwango cha joto cha 22-28 0c na mvua 600 - 400mm kwa mwaka. 

Mbali na kuwa na faida mbali mbali kiafya tikiti maji linaweza kumtoa mkulima wa kawaida katika umaskini. Hii kutokana na sababu zifuatazo.

1. Tikitimaji ni zao la bustani linalochukua miezi 3-4 kuvunwa, hvyo kwa mwaka linaweza kuvunwa mara 3 hadi 4.

2. kwa ekari moja mavuno ya tikiti maji ni matunda 2000 - 8000  au zaidi kwa miezi 3-4 kutokanana uangalizi wa mkulima katika shamba ikiwa ni kutumia mbolea kama inavyo takiwa, kuzuia wadudu na magonjwa, n.k. Pamoja na nafasi iliyotumika katika upandaji (1x1m, 2x2m, 1.5 x 1.5m).

JINSI YA KUJUA FAIDA

Katika maeneo mengi ya Tanzania bei ya tikiti maji lenye sifa nzuri ni 2,000/=  - 3,000/=

kwa bei ya 2,000/= na mavuno ya 2000 matunda/ekari (Matunda mazuri)

- Baada ya mavuno utajipatia kiwango cha chini kisichopungua jumla ya Tsh.4,000,000/= kwa mwaka ni 12,000,000/= kwa mavuno ya mara tatu kwa mwaka kwa ekari.

Gharama hii itaenda juu zaidi ama itapungua kutegemea na idadi ya matunda uliyoyapata katika ekari mmoja na bei ya muuzaji. Hivyo unaweza ukapata faida kubwa zaidi ukiongeza uangalizi wa shamba lako na kufuata utaratibu katika ulimaji wa zao hili.

  MAHITAJI

Tikiti maji linahitaji mbolea, maji, kemikali za kuua wadudu na magonjwa pamoja na maandalizi mabali mbali ya shamba ambavyo gharama yake haizidi Tsh. 500,000/= katika uangalizi mkubwa

FAIDA

Hivyo mkulima katika uangalizi wa mzuri ana uhakika wa kupata faida ya Tsh. 3,500,000/=  na zaidi kila baada ya miezi 3-4. 

Ushauri: Kwa mafanikio mazuri na kuinuana kiuchumi wakulima wakiungana na kufanya kilimo bishara watakuwa na nafasi kubwa ya mafanikio kwa maana kiuchumi wanataweza kusaidiana ili kuinua mtaji na kuweza kupata kiasi cha kuanzia shughuli zao za kilimo